ในทศวรรษที่ผ่านมา กระแสการตื่นตัวในเรื่องของการปฏิรูประบบสุขภาพและสุขภาวะของคนไทย กลายเป็นความเคลื่อนไหวที่เห็นอย่างชัดเจนในหมู่องค์กร หน่วยงานและบุคลากรด้านสุขภาพ ตลอดจนชุมชนที่เข้มแข็งในหลายๆพื้นที่ ก่อให้เกิดปัจจัยสำคัญประการหนึ่งที่เป็นเครื่องมือชี้ทิศทาง นโยบายและยุทธศาสตร์ เพื่อนำพาประเทศไปสู่สังคมสุขภาวะ เครื่องมือนั้นมีชื่อว่า “ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.2552 ” และเกิดการพัฒนาสู่ธรรมนูญสุขภาพพื้นที่  ธรรมนูญลุ่มน้ำ ธรรมนูญประชาชนในระดับจังหวัด ระดับอำเภอและระดับตำบล แต่อย่างไรก็ตาม แม้ในท่ามกลางกระแสความตื่นตัวดังกล่าว ก็ยังมีผู้คนอีกมากมายที่ไม่คุ้นเคยหรือไม่เข้าใจคำว่า “ธรรมนูญสุขภาพ” และชุมชนหรือพื้นที่อีกจำนวนไม่น้อยที่สนใจแต่ยังไม่เข้าใจว่าเครื่องมือที่ว่านี้จะเข้ามามีส่วนเกี่ยวข้องกับชีวิตของเราทุกคนอย่างไร

กระบวนการ “ธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่” สะท้อนการเข้าถึงสิทธิ บทบาทหน้าที่ ประชาธิปไตยของชุมชน สังคมและท้องถิ่น ที่มิได้มองรัฐเป็นศูนย์กลางแบบเก่า  แต่มองชุมชนท้องถิ่นเป็นศูนย์กลาง  ซึ่งแต่ละชุมขนมีต้นทุนทางทรัพยากร องค์ความรู้ภูมิปัญญา ประวัติศาสตร์  วิถีวัฒนธรรม ความเชื่อ ฯลฯ ที่มากมายและมีความแตกต่างหลากหลาย กระบวนการลุกขึ้นมาสร้างกติกา ข้อตกลง ในการจัดความสัมพันธ์อยู่ร่วมกันของคนในชุมชนในการร่วมกันดูแลสุขภาพ กำหนดกรอบที่จะนำไปสู่การสร้างระบบสุขภาวะที่ดีร่วมกัน ตลอดจนแนวนโยบาย ยุทธศาสตร์การพัฒนาร่วมกันโดยที่ชุมชนเป็นผู้กำหนด จนนำไปสู่การพัฒนาที่เรียกว่า “ธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่”

ปัจจุบันมีหน่วยงาน/องค์กรหลายแห่งที่สนใจจะนำธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่ไปใช้ประโยชน์ในการทำงานสร้างสุขภาวะชุมชน เช่น สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน)สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) เป็นต้น ดังนั้น เพื่อให้กลไกการพัฒนาธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่ร่วมกับภาคี  ยุทธศาสตร์เกิดการบูรณาการร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพและเกิดประโยชน์สูงสุดต่อประชาชน สำนักคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) จึงได้ประสาน สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เขต 6 ระยอง และ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.)  เช่นเดียวกับ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เขต 8 อุดรธานี  ดำเนินโครงการขยายผลธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่ร่วมกับภาคียุทธศาสตร์”เพื่อให้ทุกภาคส่วนมีส่วนร่วมในการจัดทำธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่ร่วมกัน

วัตถุประสงค์สำคัญของความร่วมมือครั้งนี้ เพื่อสนับสนุนให้เกิดการจัดทำธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่สู่การพัฒนาตำบลจัดการสุขภาพต้นแบบโดยเน้นการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนและมีการจัดการความรู้เพื่อพัฒนาศักยภาพการขับเคลื่อนธรรมนูญสุขภา พให้เกิดเป็นรูปธรรม และพัฒนาระบบการเรียนรู้ที่เน้นการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ให้แก่เครือข่าย / สภาองค์กรชุมชนเครือข่ายและเครือข่ายขยายผลมีการปรับเปลี่ยนวิธีคิดและนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ในการจัดทำการจัดทำนโยบายสาธารณะด้านสุขภาพ หรือ ธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่

การขยายผลธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพื้นที่ร่วมกับภาคียุทธศาสตร์ครั้งนี้ มีพื้นที่ดำเนินการ เป็นจังหวัดในเขต สปสช. เขต 10 ระยอง ครอบคลุม 16 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดสระแก้ว ระยอง จันทบุรี ตราด สมุทรปราการ ฉะเชิงเทรา ชลบุรี และปราจีนบุรีจังหวัดละ 15 ตำบล รวมทั้งสิ้น 120 ตำบล จังหวัดในเขตบริการ สปสช. เขต 8 ครอบคลุม 7 จังหวัดอีสานตอนบน ได้แก่ จังหวัดเลย จังหวัดหนองบัวลำภู จังหวัดอุดรธานี จังหวัดหนองคาย จังหวัดสกลนคร จังหวัดนครพนม และจังหวัดบึงกาฬโดยเป็นตำบลที่ได้รับการคัดเลือกจาก สปสช.ให้เป็นกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่น (กองทุนสุขภาพตำบลระดับ A+) รวมทั้งสิ้นจำนวน 87 ตำบล การดำเนินการระยะแรกจะเริ่มดำเนินการในช่วงต้นปี 2557 นี้