ลูกขุนพลเมือง-สู่นโยบายเพื่อผู้สูงวัย จากการรวบรวมข้อมูล ทั้งข้อดีและข้อจำกัดของทางเลือกแหล่งที่มาของงบประมาณสำหรับนำมาใช้ในการสร้างหลักประกันความมั่นคงในการดูแลผู้สูงอายุ ลูกขุนพลเมืองมีความเห็นดังนี้...” เสียงของ ลุงประหยัด คงจร อดีตข้าราชการวัย 58 ปีจากจังหวัดชุมพร เล่าประสบการณ์ให้ฟังว่า กระบวนการลูกขุนพลเมือง เปลี่ยนตัวเขาจากคนที่ไม่รู้ ไม่ใส่ใจเรื่องปัญหาสุขภาพ พัฒนามาถึงจุดที่กล้าแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับลูกขุนซึ่งมาจากหลากอาชีพ หลายพื้นที่ ให้นำเสนอแนวทาง และกลับไปบอกที่หมู่บ้านตนเองได้ตระหนักถึงสถานการณ์ผู้สูงอายุในระยะยาวและทางออก

“ลูกขุนพลเมืองเป็นรูปแบบการจัดทำข้อเสนอแนะนโยบายผ่านการรับฟังความเห็นของประชาชนเหมือนรูปแบบอื่นๆ โดยจุดเด่นของเครื่องมือนี้คือจำนวนผู้เข้าร่วมหรือลูกขุนไม่ต้องเยอะ และประเด็นการดูแลผู้สูงอายุระยะยาวนี้ประชาชนคนธรรมดาก็พูดได้ เพราะเป็นเรื่องใกล้ตัว เมื่อคณะลูกขุนพลเมืองได้รับข้อมูลรอบด้านแล้ว จะตัดสินใจเลือกนโยบายที่สะท้อนความเห็นของคนส่วนใหญ่ได้อย่างดี ไม่ว่าคน 60 ล้านคน หรือ 20 คนก็จะได้ผลคล้ายกัน” นายสติธร ธนานิธิโชติ นักวิชาการผู้ชำนาญการ สำนักวิจัยและพัฒนา สถาบันประปกเกล้า กล่าวในฐานะที่รับหน้าที่คัดเลือกกลุ่มตัวแทน ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของกระบวนการ ลูกขุนพลเมืองเป็นเครื่องมือที่ปรับมาจากรูปแบบทางตะวันตกซึ่งใช้ในการตัดสินคดีความ โดยคณะลูกขุนจะมีฝ่ายโจทก์และจำเลยมาให้ข้อมูลทั้งสองด้าน สุดท้ายคณะลูกขุนที่มาจากต่างสาขาอาชีพจะเป็นผู้ตัดสินใจว่าจะเลือกเชื่อฝ่ายใด ซึ่งการคัดเลือกคณะลูกขุนฯ ในครั้งนี้ สถาบันพระปกเกล้าได้คัดเลือกตามหลักวิชาการ โดยเลือกกลุ่มคนจากหลากหลายกลุ่มวัยตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไปถึง 70 ปี จากพื้นที่ต่างๆ ทั้งในเมืองและนอกเมือง ทั้งชายและหญิง คละอาชีพกันทั้งแม่บ้าน เกษตรกร รับจ้างอิสระ ข้าราชการ ฯลฯ ผสมผสานคนที่ใช้สิทธิรักษาพยาบาลทั้ง 3 กองทุน คือ หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า สิทธิสวัสดิการรักษาพยาบาลของข้าราชการ และสิทธิประกันสังคม จำนวน 20 คน เข้าสู่เวทีลูกขุนพลเมืองเพื่อให้ร่วมกันทำข้อเสนอ

ในส่วนการนำเสนอทางเลือก เวทีครั้งนี้ได้นำวิทยากรผู้เชี่ยวชาญ 4 ด้าน นำเสนอทางเลือก “การดูแลผู้สูงอายุในระยะยาว” มาให้ลูกขุนได้รับฟังเพื่อตัดสินใจระหว่าง ทางเลือกที่ 1 คือการจัดเก็บผ่านระบบภาษี เพื่อให้ได้มาซึ่งงบประมาณจัดสิทธิประโยชน์ให้ผู้สูงอายุและผู้ป่วยทุกคน เช่น ภาษีรายได้ ภาษีมูลค่าเพิ่ม ภาษีสรรพสามิต เป็นต้น
ทางเลือกที่ 2 การจัดตั้งเป็นกองทุนและจัดการในระดับท้องถิ่น แหล่งงบประมาณอาจมาจากรัฐบาลส่วนกลาง ท้องถิ่น ประชาชน เอกชน เป็น ทางเลือกที่ 3 เป็นกรณีเก็บภาษีสุขภาพเฉพาะ บริหารจัดการแบบกองทุนสุขภาพระดับประเทศ ประชาชนร่วมจ่ายเบี้ยเข้ากองทุนในภาคบังคับ และ ทางเลือกที่ 4 ให้ร่วมจ่ายเมื่อรับบริการ โดยผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยรับผิดชอบค่าใช้บริการในบางรายการนอกเหนือจากสิทธิประโยชน์ที่กำหนด ถือเป็นทางเลือกเพิ่มเติมหากงบประมาณไม่เพียงพอ ทั้ง 4 ทางเลือกถูกนำเสนอพร้อมเปิดให้คณะลูกขุนพลเมืองได้ซักถามจนหมดข้อข้องใจ เสริมด้วยข้อมูลสถานการณ์ผู้สูงอายุที่มีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ซึ่งในปี 2563 คาดว่าจะมีผู้มีอายุ 60 ปีขึ้นไปในสัดส่วนร้อยละ 19.1 และจะเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 26.6 และร้อยละ 32.2 ในปี 2573 และ 2583 ตามลำดับ หลังได้รับข้อมูล คณะลูกขุนพลเมืองได้ถกแถลงกันและ “ตกผลึก” เป็นข้อเสนอที่มีสาระสำคัญว่า นอกเหนือจากสวัสดิการที่รัฐจัดสรรให้ตามมาตรฐานแล้ว ประชาชนเห็นความจำเป็นของการร่วมจ่ายค่าบริการเพิ่มเติมตามความเหมาะสม เช่น จ่ายเพิ่มสำหรับอุปกรณ์วัสดุต่างๆ เช่น ที่นอน รถเข็น แผ่นรองซับ เป็นต้น