ปัญหาพยาธิใบไม้ตับและโรคมะเร็งท่อน้ำดี เป็นประเด็นด้านสาธารณสุขที่ฝังรากลึกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมานานหลายทศวรรษ โดยมีสาเหตุหลักมาจากพฤติกรรมการบริโภคปลาน้ำจืดดิบหรือสุก ๆ ดิบ ๆ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมอาหารพื้นถิ่น พยาธิใบไม้ตับ (Opisthorchis viverrini) มีวงจรชีวิตซับซ้อนและแพร่กระจายผ่านหอยน้ำจืดและปลาน้ำจืดหลายชนิด เมื่อมนุษย์บริโภคปลาที่มีตัวอ่อนพยาธิ การติดเชื้อจะเกิดขึ้นในท่อน้ำดี และในระยะยาวอาจพัฒนาเป็นโรคมะเร็งท่อน้ำดี ซึ่งเป็นมะเร็งที่มีอัตราการเสียชีวิตสูงและตรวจพบยากในระยะเริ่มต้น

ข้อมูลจากพื้นที่ภาคอีสานชี้ให้เห็นว่าหลายชุมชนยังมีอัตราการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับสูง โดยเฉพาะในจังหวัดที่มีแหล่งน้ำจืดอุดมสมบูรณ์ เช่น ขอนแก่น อุดรธานี และมหาสารคาม แม้หน่วยงานด้านสาธารณสุขจะพยายามดำเนินมาตรการป้องกันและควบคุม เช่น การรณรงค์งดบริโภคปลาดิบ การตรวจคัดกรองด้วยอัลตราซาวด์ และการให้ยาฆ่าพยาธิเป็นระยะ แต่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมยังคงเป็นความท้าทายสำคัญ

ปัญหานี้ไม่ใช่เพียงเรื่องของสุขภาพเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงบริบททางสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจในท้องถิ่น อาหารดิบหลายชนิด เช่น ลาบปลา ก้อยปลา หรือปลาร้าดิบ เป็นส่วนหนึ่งของเอกลักษณ์การกินของชาวอีสาน การรณรงค์ที่มุ่งเน้นเพียงการ “ห้ามกิน” จึงมักไม่ได้ผลเท่าที่ควร จำเป็นต้องออกแบบการสื่อสารที่เคารพวัฒนธรรมท้องถิ่น และคำนึงถึงบริบทการดำรงชีวิตของประชาชนควบคู่กันไป

ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา โครงการ “พชอ. ไร้พยาธิใบไม้ตับ” และ “โครงการชุมชนปลอดมะเร็งท่อน้ำดี” ได้ถูกผลักดันในหลายพื้นที่ โดยเน้นการทำงานร่วมกับผู้นำชุมชน อสม. และสถาบันการศึกษา เพื่อสร้างความเข้าใจที่ถูกต้อง ตั้งแต่การเลือกซื้อปลา การประกอบอาหาร การจัดการสุขาภิบาล ไปจนถึงการตรวจสุขภาพประจำปี การมีส่วนร่วมอย่างต่อเนื่องของคนในชุมชนถือเป็นหัวใจสำคัญของความสำเร็จ

ท้ายที่สุด การแก้ไขปัญหาพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีในภาคอีสานต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างภาครัฐ ชุมชน และสถาบันการศึกษา ควบคู่กับการสื่อสารความเสี่ยงที่เหมาะสมกับวัฒนธรรมท้องถิ่น หากสามารถสร้างความตระหนักรู้และปรับพฤติกรรมการบริโภคได้อย่างยั่งยืน ภาระโรคนี้ก็จะลดลงอย่างมีนัยสำคัญ และช่วยยกระดับสุขภาพของประชาชนในภูมิภาคได้อย่างแท้จริง