ทบทวนมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ การจัดการปัญหาหมอกควันที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ ในการประชุมสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ ๘

ทบทวนมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ การจัดการปัญหาหมอกควันที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ
สมัชชาสุขภาพ ครั้งที่แปด
ได้พิจารณารายงานเรื่อง การจัดการปัญหาหมอกควันที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ
ตระหนัก ว่าสภาพวิกฤตปัญหาทางสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะภาวะหมอกควันเป็นปัญหาที่มีผลต่อสุขภาพของประชาชนทุกเพศทุกวัยอย่างกว้างขวาง ภาวะหมอกควันดังกล่าวมีแหล่งกำเนิดจากหลายแหล่งทั้งการเผาในพื้นที่ป่า พื้นที่เกษตรกรรม พื้นที่ในเขตภาคเมือง การขนส่ง เขตอุตสาหกรรม รวมทั้งปัญหาฝุ่นควันที่ลอยข้ามพรมแดนจากประเทศเพื่อนบ้าน สะท้อนให้เห็นถึงสาเหตุของปัญหาที่มีความสลับซับซ้อน การแก้ไขปัญหาจึงต้องการระบบการบริหารจัดการที่ตอบสนองกับปัญหาที่มีความสลับซับซ้อนดังกล่าว ระบบการบริหารจัดการกับปัญหาวิกฤติหมอกควันจำเป็นต้องอาศัยการวางแผน การกำหนดยุทธศาสตร์ และยุทธวิธีในการแก้ไขปัญหาที่มีความเหมาะสมกับสภาพทางภูมิศาสตร์ สภาพแวดล้อม เงื่อนไขความพร้องทางสังคมทั้งในระดับภาค ระดับจังหวัด ระดับอำเภอและหมู่บ้าน ทั้งยังต้องอาศัยระบบชุดขององค์ความรู้ ระบบฐานข้อมูล ระบบสนับสนุน การมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน อีกทั้งต้องอาศัยกลไกเชิงสถาบัน กฎระเบียบแนวปฎิบัติที่เอื้อต่อการปฎิบัติงาน จึงจะสามารถระดมสรรพกำลังทั้งหลายในการแก้ไขปัญหาได้อย่างมีทิศทางที่ชัดเจนและบรรลุเป้าประสงค์ ดังนั้นในที่ประชุมคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติครั้งที่ ๕ จึงมีฉันทมติให้ประเด็นการจัดการปัญหาหมอกควันที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ เป็นโยบายสาธารณะที่หลายภาคส่วนต้องร่วมมือขับเคลื่อนให้เกิดการแก้ไขปัญหาร่วมกัน
กังวล ต่อสถานการณ์หมอกควัน ซึ่งพบว่าปริมาณฝุ่นควันขนาดเล็กที่มีปริมาณเกินค่ามาตรฐานที่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งนอกจากจะส่งผลกระทบต่อปัญหาสุขภาพและการท่องเที่ยวแล้ว ยังพบปัญหาหมอกควันมีแนวโน้มที่กลายเป็นความขัดแย้งทางสังคมระหว่างกลุ่มคนในเมืองกับคนชนบทหรือเกษตรกรมากขึ้น
รับทราบ ว่าการป้องกันแก้ไขปัญหาหมอกควันมีความเกี่ยวโยงกับโครงสร้างทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม และกฎหมาย การแก้ไขที่มีประสิทธิภาพจำเป็นต้องแก้ไขในทุกระดับ ตั้งแต่สำนึกบุคคล ชุมชน บทบาทหน้าที่ความรับผิดชอบหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และต้องมีการปรับปรุงกลไกการทำงาน การปรับปรุงโครงสร้างอำนาจ สิทธิ การมีส่วนร่วมของประชาชน ซึ่งเป็นเรื่องที่ไม่สามารถดำเนินการได้โดยง่ายในระยะเวลาอันสั้น และต้องมีการออกแบบระบบการบริหารจัดการที่ต่อเนื่องระยะยาว ทั้งนี้ตามมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติเรื่องนี้ที่ผ่านมา ได้มีการจัดตั้งคณะกรรมการจัดการไฟป่าและหมอกควันแห่งชาติ ซึ่งเป็นกลไกการแก้ไขปัญหาที่ผ่านมา ต่อมาได้มีการปรับเปลี่ยนโครงสร้างการทำงานจากคณะกรรมการจัดการไฟป่าหมอกควันแห่งชาติ มาเป็นการจัดตั้งศูนย์อำนวยการป้องกันและแก้ไขปัญหาหมอกควันแห่งชาติขึ้น โดยมุ่งเน้นการบูรณาการการระหว่างหน่วยงานของรัฐ และมุ่งเน้นภารกิจเรื่องการป้องกันและเฝ้าระวังเหตุที่จะเกิดขึ้นในช่วงเวลาที่มีวิกฤติหมอกควันเป็นหลัก
ห่วงใย การขาดการมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนทุกระดับ ขาดการบูรณาการระหว่างภาครัฐ ภาคประชาชน ภาคท้องถิ่น ภาคประชาสังคมและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ขาดการเชื่อมโยงการแก้ไขปัญหาทั้งในระดับนโยบายและระดับพื้นที่ จะทำให้การแก้ไขปัญหาหมอกควันไม่ได้รับความสำเร็จตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้
ชื่นชม การทำงานของหน่วยงานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง และภาคประชาชนที่ร่วมผลักดันให้มาตรการป้องกันปัญหาหมอกควันเป็นนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพ
เห็นว่า กลไกจากมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติที่ผ่านมาไม่ครอบคลุมการทำงานป้องกันเฝ้าระวังในระดับพื้นที่ และการมีส่วนร่วมของประชาชน ตลอดจนการกระจายอำนาจและการบูรณาการภาคีหน่วยงานระดับพื้นที่ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งเป็นกุญแจสำคัญที่นำไปสู่ความสำเร็จ แม้จะมีแหล่งกำเนิดจากหลายแหล่งแต่ควรมุ่งเน้นแก้ไขปัญหาจากแหล่งกำเนิดหลักคือ การเผาในพื้นที่ป่าและพื้นที่เกษตรเป็นกลยุทธ์หลัก โดยจะต้องมีกลไกการทำงานที่ต่อเนื่อง สามารถบูรณาการแนวทางแก้ไขปัญหาในเชิงระบบได้อย่างสอดคล้องทั้งในระยะสั้นและระยะยาว ดังนั้นจึงควรมีการทบทวนมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ เรื่องการจัดการหมอกควันที่มีผลกระทบต่อสุขภาพให้สอดคล้องกับเงื่อนไขและบริบทของสถานการณ์ที่เปลี่ยนไปมากขึ้น
จึงมีมติดังต่อไปนี้
๑. ขอให้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แต่งตั้งคณะกรรมการและคณะทำงานรวม ๒ ชุดโดยการสนับสนุนของคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ ประกอบด้วย
๑.๑ คณะกรรมการประสานความร่วมมือสนับสนุนการจัดการปัญหาหมอกควันและไฟป่าอย่างยั่งยืน โดยมีหน่วยงานหลักประกอบด้วย กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มีผู้แทนกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเป็นประธาน และมีกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมเป็นฝ่ายเลขา โดยมีองค์ประกอบของคณะกรรมการประกอบด้วย กรมควบคุมมลพิษ กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม สำนักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม สำนักงานกองทุนสิ่งแวดล้อม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้แก่ กรมป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กรมส่งเสริมการเกษตร สำนักงานปฏิรูปที่ดินเพื่อการเกษตร กระทรวงมหาดไทย ได้แก่ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงสาธารณสุข ได้แก่ กรมควบคุมโรค กรมอนามัย ร่วมกับ สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ สถาบันอุดมศึกษา มูลนิธิเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน มูลนิธิสัมมาชีพ และผู้แทนภาคธุรกิจเอกชน ผู้แทนชุมชนและท้องถิ่น เป็นคณะกรรมการ โดยมีภารกิจดังต่อไปนี้
๑.๑.๑ ประสานเชื่อมโยงพัฒนาระบบและแผนการจัดการหมอกควันไฟป่าของชุมชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในระดับภาค จัดทำแผนโครงการเพื่อสนับสนุนการทำงานของคณะทำงานระดับจังหวัดและพื้นที่ตัวอย่าง รวมถึงการประสานเชื่อมโยงและรายงานผลการดำเนินงานต่อศูนย์อำนวยการป้องกันและแก้ไขปัญหาหมอกควันระดับภาคและระดับชาติ
๑.๑.๒ สนับสนุนให้องค์กรชุมชน สภาองค์กรชุมชน เครือข่ายป่าชุมชน เครือข่ายลุ่มน้ำและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กลุ่มเครือข่าย และอาสาสมัครของหน่วยงาน องค์กร ที่เกี่ยวข้องเป็นหน่วยงานหลัก จัดทำแผนและปฏิบัติการตามแผนการบริหารจัดการเชิงรุกทั้งด้านการป้องกัน การเผชิญเหตุ และการพัฒนาอย่างยั่งยืน ในทุกพื้นที่เสี่ยง ไม่ต่ำกว่า ๑,๐๐๐ ชุมชนและหรือ ๕๐ ตำบล และหรือ ๒๐ กลุ่มลุ่มน้ำย่อยให้เป็นพื้นที่รูปธรรมการจัดการที่ดี โดยสร้างศูนย์การเรียนรู้การบริหารจัดการหมอกควันและไฟป่าแบบบูรณาการเพื่อขยายผล ไม่ต่ำกว่า ๑๐ แห่ง เป็นกลไกการถ่ายทอดความรู้สู่ชุมชนและการสื่อสารสาธารณะ สนับสนุนการมีส่วนร่วมในการจัดทำแผนระยะ ๕ ปี
๑.๑.๓ สนับสนุนให้มีการบูรณาการหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับระบบข้อมูลสารสนเทศทางภูมิศาสตร์ ร่วมกันพัฒนาระบบและเข้าถึงและการใช้ข้อมูลในการบริหารจัดการ ติดตามเฝ้าระวัง ประเมินผล สนับสนุนให้เกิดการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อปรับเปลี่ยนระบบการผลิตพืชเชิงเดี่ยวไปสู่ระบบการผลิตทางเกษตรกรรมที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการลดปัญหาหมอกควันในพื้นที่เกษตรและพื้นที่ป่า โดยคำนึงถึงความสามารถในทางเศรษฐกิจและปัญหาปากท้องของเกษตรกร พร้อมทั้งจัดทำข้อเสนอทางนโยบาย ระเบียบ กฎหมายให้สอดคล้องกับการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนเพื่อเสนอต่อคณะรัฐมนตรี
๑.๑.๔ จัดทำแผนงานโครงการความร่วมมือจากภาคธุรกิจ ภาคอุตสาหกรรม การท่องเที่ยว ในการระดมความช่วยเหลือทั้งด้านงบประมาณและความรู้เพื่อสนับสนุนให้องค์กรตามข้อ ๑.๑ สามารถดำเนินการป้องกันและแก้ไขปัญหาระยะเร่งด่วน และการพัฒนาระบบการจัดการเชิงระบบ ได้ในระยะยาว
๑.๑.๕ สนับสนุนการลดการเผาในพื้นที่เกษตร การจัดระเบียบการเผาในพื้นที่เกษตร การจัดการเชื้อเพลิงในพื้นที่ป่า เพื่อลดปัญหาหมอกควัน ให้เป็นรูปธรรมตามหลักวิชาการ
๑.๑.๖ ส่งเสริมให้ความรู้ ทักษะ และสร้างจิตสำนึกแก่ประชาชนและเอกชนทุกภาคส่วน ในการให้ความร่วมมือกันแก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่าในพื้นที่อย่างเหมาะสม
๑.๑.๗ สนับสนุนให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องร่วมกับสถาบันการศึกษาในพื้นที่ศึกษายกร่างและปรับปรุงแก้ไข ระเบียบกฎหมายที่เป็นอุปสรรคต่อการแก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่า และพัฒนาให้มีกฎหมายที่สำคัญและจำเป็นในการแก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่า เพื่อเสนอต่อการพิจารณาของคณะรัฐมนตรี
๑.๒ คณะทำงานขับเคลื่อนพลังชุมชนแก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่าระดับจังหวัด ๙ จังหวัดภาคเหนือ โดยมีผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นประธาน ผู้อำนวยการสำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัด เป็นรองประธาน และมีผู้แทนสำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเป็นฝ่ายเลขานุการร่วมกับผู้แทนสมัชชาองค์กรเอกชนด้านการคุ้มครองสิ่งแวดล้อม โดยมีองค์ประกอบบุคคลและหน่วยงานตามการเสนอของคณะกรรมการประสานความร่วมมือการสนับสนุนความสามารถของชุมชนจัดการปัญหาหมอกควันอย่างยั่งยืน เพื่อร่วมกันดำเนินงานดังนี้
๑.๒.๑ ประสานเชื่อมโยงแผนงานระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวข้องระดับจังหวัด เพื่อสนับสนุนการแก้ไขปัญหาหมอกควัน และรายงานผลการดำเนินงานต่อศูนย์อำนวยการป้องกันและแก้ไขปัญหาหมอกควันระดับจังหวัด
๑.๒.๒ สนับสนุนให้องค์กรชุมชน สภาองค์กรชุมชน เครือข่ายป่าชุมชน เครือข่ายลุ่มน้ำและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กลุ่มเครือข่าย และอาสาสมัครของหน่วยงาน องค์กร ที่เกี่ยวข้องเป็นหน่วยงานหลัก จัดทำแผนและปฏิบัติการตามแผนการบริหารจัดการเชิงรุกทั้งด้านการป้องกัน การเผชิญเหตุ และการพัฒนาอย่างยั่งยืน ในพื้นที่เสี่ยงให้เป็นพื้นที่รูปธรรมการจัดการของจังหวัด โดยสร้างศูนย์การเรียนรู้การบริหารจัดการหมอกควันและไฟป่าแบบบูรณาการเพื่อขยายผล และเป็นกลไกการถ่ายทอดความรู้สู่ชุมชนและการสื่อสารสาธารณะในทุกระดับ
๑.๒.๓ สนับสนุน เอื้ออำนวยให้เกิดการจัดทำแผนปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วมระดับชุมชน ตำบล อำเภอ และจังหวัดทั้งในระยะเฉพาะหน้าและระยะ ๕ ปี
๑.๒.๔ สนับสนุนการลดการเผาในพื้นที่เกษตร การจัดระเบียบการเผาในพื้นที่เกษตร การจัดการเชื้อเพลิงในพื้นที่ป่า เพื่อลดปัญหาหมอกควันในระดับจังหวัด
๑.๒.๕ ส่งเสริมให้ความรู้ ทักษะ และสร้างจิตสำนึกแก่ประชาชนและเอกชนทุกภาคส่วนในจังหวัด ในการให้ความร่วมมือกันแก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่าในพื้นที่อย่างเหมาะสมในระดับจังหวัด
๒. ขอให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องพิจารณาดำเนินการดังนี้
๒.๑ ให้กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นแต่งตั้งและสนับสนุนคณะทำงานความร่วมมือดำเนินงานเพื่อสนับสนุนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น องค์กรชุมชนและเครือข่ายต่างๆ ให้มีการจัดทำกฎระเบียบ ข้อตกลงในระดับชุมชน และข้อบัญญัติขององค์กรท้องถิ่นต่างๆ เพื่อจัดระบบการบริหารจัดการไฟป่าและการป้องกันแก้ไขปัญหาหมอกควัน ในระดับพื้นที่ ให้เป็นเครื่องมือในการดำเนินงานส่งเสริมสนับสนุนความสามารถของท้องถิ่นและองค์กรชุมชนในการร่วมจัดการทรัพยากรที่ดินป่าไม้ร่วมกับหน่วยงานรัฐอย่างยั่งยืน โดยมีคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มูลนิธิเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม หน่วยงานและเครือข่ายที่เกี่ยวข้องร่วมเป็นคณะทำงาน
๒.๒ ให้กระทรวงมหาดไทย กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สำนักงบประมาณ และ สำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน ร่วมกันในการพัฒนา ปรับปรุง ระบบวิธีการงบประมาณ ระบบการตรวจสอบการใช้จ่ายเงินงบประมาณ และเงินนอกงบประมาณ ที่เอื้อต่อการแก้ปัญหาหมอกควันและไฟป่า สอดคล้องกับแผนงานและจังหวะเวลาอย่างคุ้มค่าและมีประสิทธิภาพของงบประมาณ ทั้งนี้ให้รีบดำเนินการให้แล้วเสร็จก่อนขึ้นปีงบประมาณต่อไป
๒.๓ ให้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เป็นหน่วยงานหลักร่วมกับกระทรวงการต่างประเทศประสานสนับสนุนให้เกิดความร่วมมือในระดับภาครัฐ อาสาสมัครภาคประชาชนในกลุ่มประเทศอาเซียน เพื่อให้เกิดในการแลกเปลี่ยนข้อมูล ความรู้ ประสบการณ์และการจัดทำแผนการป้องกันการแก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่าในกลุ่มประเทศอาเซียน
๓. ขอให้เลขาธิการคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ รายงานความก้าวหน้าต่อสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ ๑๐ และ ครั้งที่ ๑๒


สามารถดาวน์โหลดเอกสาร ร่างมติ ทบทวนมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ การจัดการปัญหาหมอกควันที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ ได้ที่

สมัชชาสุขภาพ ๘ / หลัก ๕ (Doc) (PDF)
http://www.samatcha.org/nha/cms/files/menu_content_files/29/56/157/308/308_20151123101740.doc

สมัชชาสุขภาพ ๘ / หลัก ๕ ผนวก ๑ (Doc) (PDF)
http://www.samatcha.org/nha/cms/files/menu_content_files/29/56/157/312/312_20151123102019.doc

สมัชชาสุขภาพ ๘ / ร่างมติ ๕ (Doc) (PDF)
http://www.samatcha.org/nha/cms/files/menu_content_files/29/56/157/310/310_20151123101923.doc