ประเด็น การจัดการสภาพแวดล้อมรอบตัวเด็ก ๒๔ ชั่วโมง: กรณีเด็กไทยกับไอที

นิยาม “เทคโนโลยีสารสนเทศ” หรือ ไอที (information technology, IT) หมายถึง เทคโนโลยีในการนำคอมพิวเตอร์มาใช้งานจัดการกับข้อมูล ข่าวสาร หรือที่เรียกว่าสารสนเทศ ไอที ในเอกสารนี้ ครอบคลุมถึง คอมพิวเตอร์ โน้ตบุ๊ค แท็บเล็ต โทรศัพท์มือถือ สมาร์ทโฟน และเครื่องเล่นเกมอิเล็กทรอนิกส์
ความสำคัญของปัญหา สถานการณ์และแนวโน้ม
๑. แม้ว่า ไอทีจะมีความสำคัญมากในสังคมปัจจุบัน และมีแนวโน้มที่สำคัญมากยิ่งขึ้น แต่หากว่าขาดการจัดการที่ดี และการนำไปใช้ไม่เหมาะสม ย่อมก่อให้เกิดความเสียหายและอันตรายต่อประชาชนและสังคมได้อย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งเด็กและเยาวชนซึ่งจะต้องได้รับการดูแลป้องกันจากอันตรายเหล่านั้น.
๒. ไอทีได้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตของเด็ก เช่น การเรียนการสอนในโรงเรียน การใช้สื่อสารกับผู้คน และกิจกรรมการเล่นเพื่อความเพลิดเพลิน ได้มีการพัฒนาการเพิ่มความหลากหลายและการเข้าถึงได้ง่ายในชีวิตประจำวันของเด็กตลอด ๒๔ ชม. เช่น เกมคอมพิวเตอร์ เกมออนไลน์ การสื่อสารออนไลน์ผ่านระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ต* โดยใช้เครื่องคอมพิวเตอร์แบบพีซี โน้ตบุ๊ค แท็บเล็ต หรือ แม้กระทั่งโทรศัพท์มือถือ. เด็กไทยจำนวนมากใช้เวลาในการหาความเพลิดเพลินกับสื่อไอทีหลายชั่วโมงต่อวัน ซึ่งเป็นการใช้เวลามากกว่ากิจกรรมการเล่นอื่นๆ การเรียนหนังสือ หรือแม้แต่การนอน ทำให้เกิดผลเสียต่อสุขภาพของเด็ก และยังมีผลเสียอื่นๆ ตามมาอีกมากมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเกิดเป็นการเสพติดเกมหรืออินเทอร์เน็ต และเมื่อเด็กได้รับหรือใช้สื่อไอทีที่เป็นอันตรายต่อเด็ก นอกจากนี้ เด็กชั้นประถมปีที่ ๑ ได้รับแจกแท็บเล็ตประจำตัวในปีนี้ ท่ามกลางความห่วงใยมากจากหลายฝ่ายในด้านผลกระทบต่อเด็กซึ่งยังต้องมีปัจจัยที่ส่งเสริมการพัฒนาการและสติปัญญาอย่างเหมาะสม และยังขาดภูมิต้านทานในโลกไอที
๓. ข้อมูลเกี่ยวกับการใช้คอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ตของเด็กและเยาวชนไทย แสดงว่าเด็กและเยาวชนเป็นกลุ่มที่มีสัดส่วนการใช้คอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ตสูงมาก. การสำรวจของสำนักงานสถิติแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๓๑ เรื่องการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารในครัวเรือน พบว่า จากประชากรไทยจำนวน ๖๑.๙ ล้านคน มีผู้ใช้คอมพิวเตอร์ที่มีอายุ ๖ ปีขึ้นไป ๑๙.๑ ล้านคน (ร้อยละ ๓๑) ใช้อินเทอร์เน็ต ๑๓.๘ ล้านคน (ร้อยละ ๒๒) และใช้โทรศัพท์มือถือ ๓๘.๒ ล้านคน (ร้อยละ ๖๒). กลุ่มที่มีการใช้คอมพิวเตอร์สูงสุด คือกลุ่มอายุ ๖-๑๔ ปี (ร้อยละ ๗๒) รองลงมาคือกลุ่มอายุ ๑๕-๒๔ ปี (ร้อยละ ๕๗) กลุ่มที่มีการใช้อินเทอร์เน็ตสูงสุดคือกลุ่มอายุ ๑๕ -๒๔ ปี (ร้อยละ ๕๐) รองลงมาคือกลุ่มอายุ ๖-๑๔ ปี (ร้อยละ ๓๖)
๔. ข้อมูลเกี่ยวกับการใช้เวลาในการเล่นเกมคอมพิวเตอร์ (เกม) ของเด็ก แสดงว่าเด็กไทยใช้เวลามากในการเล่นเกม. ๑) ศิริไชย หงษ์สงวนศรี และคณะ๒ ได้ศึกษาพฤติกรรมการเล่นเกมของนักเรียนระดับมัธยมศึกษาในประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๔๖ พบว่าร้อยละ ๘๕ เคยเล่นเกม ร้อยละ ๒๔ เล่นเกมมากกว่า ๔วันต่อสัปดาห์ และร้อยละ ๑๑ เล่นเกมทุกวัน. นักเรียนที่เล่นเกมส่วนใหญ่ใช้เวลาเล่นเกมประมาณ ๓ ชม.ต่อครั้ง ๒) ศูนย์วิจัยกรุงเทพโพลล์สำรวจปริมาณเวลาที่ใช้ในการเล่นเกมออนไลน์ของเยาวชนที่มีอายุ ๑๐ ปีขึ้นไป ในเขตกรุงเทพมหานคร ใน พ.ศ. ๒๕๔๖ พบว่าร้อยละ ๓๘ เล่นเกม ๓-๔ วันต่อสัปดาห์ ร้อยละ ๒๖ เล่นเกม ๕-๖ วันต่อสัปดาห์ ร้อยละ ๑๘ เล่นเกมทุกวัน เด็กที่เล่นเกมร้อยละ ๕๔ ใช้เวลาเล่นเกมต่อครั้งนานที่สุด ๑ - ๓ ชม., ร้อยละ ๓๑ นาน ๔-๖ ชม., ร้อยละ ๖ นาน ๗-๑๐ ชม., และร้อยละ ๓ มากกว่า ๑๐ ชม. ๓) นภดล กรรณิกา และคณะ ได้สำรวจพฤติกรรมการติดเกมออนไลน์ ในกลุ่มเด็กและเยาวชนไทยในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล ใน พ.ศ. ๒๕๔๘ พบว่าประชาชนอายุ ๑๒ ปีขึ้นไปประมาณ ๑.๕ ล้านคนนิยมเล่นเกมออนไลน์ และพบว่ากลุ่มอายุ ๗-๒๕ ปี ที่เล่นเกมออนไลน์ใช้เวลาเล่นเกมเฉลี่ย ๔.๕ ชม. ต่อวัน และร้อยละ ๓๒ เล่นเกมมากกว่า ๕ ชม. ต่อวัน
๕. ธุรกิจด้านเกมออนไลน์ในประเทศไทยการเติบโตอย่างรวดเร็วมาก โดยเป็นธุรกิจไอทีด้านซอฟท์แวร์ที่มีกลุ่มเด็กและวัยรุ่นเป็นเป้าหมายหลัก ในปัจจุบันเด็กสามารถเล่นเกมชนิดเชื่อมต่อกับระบบเครือข่าย(online-game) ได้ทั้งจากคอมพิวเตอร์(web-based online-game) และเครื่องเล่นเกมอิเล็กทรอนิกส์ (console-based online-game) รายงานอุตสาหกรรมดิจิทัลคอนเทนท์ไทยประจำปี พ.ศ.๒๕๕๒ โดยสำนักงานส่งเสริมอุตสาหกรรมซอฟท์แวร์*แห่งชาติ พบว่าตลาดเกมออนไลน์ในประเทศไทยมีการขยายตัวขึ้นทุกปี และมีมูลค่าเพิ่มตั้งแต่ปี ๒๕๔๗-๒๕๕๑เฉลี่ยร้อยละ ๑๙ ต่อปี การประมาณการมูลค่าในปีพ.ศ.๒๕๕๑ พบว่า เกมออนไลน์มีมูลค่าตลาดประมาณ ๓,๗๐๐ ล้านบาท โดยมีมูลค่าเพิ่มภายในระยะเวลา ๕ ปีถึง ๒,๑๖๐ ล้านบาท รายงานบริษัททีโอที พ.ศ. ๒๕๕๓ พบว่ามีทะเบียนผู้เล่นเกมผ่านระบบออนไลน์เพิ่มจาก ๑,๖๕๑,๒๑๑ เลขหมาย เป็น ๔,๕๐๒,๕๑๖ เลขหมาย ปัจจัยสำคัญที่ทำให้ประสบความสำเร็จ คือ ๑)ระบบสัญญาณเครือข่ายอินเทอร์เน็ตที่ได้พัฒนามากขึ้น ทั้งความเร็ว การครอบคลุมพื้นที่ และระบบไร้สาย เช่น Wi-Fi/3G ทำให้เด็กสามารถเล่นได้ทุกที่ทุกเวลา ๒)ลักษณะเกมถูกออกแบบมาให้เข้าถึงจิตใจตามกลุ่มอายุ เพศ และมีลักษณะที่ทำให้ผู้เล่นต้องการเล่นต่อเนื่อง โดยมีการพัฒนาตัวเล่นในเกมเป็นขั้นๆโดยไม่มีที่สิ้นสุด ๓) การออกแบบเพื่อให้ผู้เล่นมีปฏิสัมพันธ์กับเพื่อนเล่นร่วมกันผ่านระบบเครือข่ายได้เป็นจำนวนมาก และ ๔) การบริการที่เอื้ออำนวยความสะดวก ได้แก่ ร้านเกมที่มีลักษณะเหมือนอินเทอร์เน็ตคาเฟ่ กระจายอยู่ทั่วประเทศ ทั้งในชุมชนแออัดในเมืองใหญ่ และในหมู่บ้านในชนบท การซื้อหาการ์ดเติมเงินได้ง่ายจากร้านเกมและร้านค้าต่างๆ การจัดกิจกรรมโปรโมชั่นที่เจาะกลุ่มเด็กและวัยรุ่นโดยเฉพาะการจัดการแข่งขันชิงรางวัล
๖. ภาวะเสพติดเกม และภาวะเสพติดอินเทอร์เน็ตของเด็กไทย เป็นปัญหาที่สังคมไทยทั้งประเทศเป็นห่วงอย่างมาก ผู้เล่นเกมหรืออินเทอร์เนตส่วนหนึ่งหมกมุ่นกับกิจกรรมนี้มาก จนถึงขั้นเสพติดที่รุนแรง จนเป็นปัญหาสำคัญของครอบครัว ปัญหาของเกือบทุกโรงเรียน สร้างปัญหาในสังคม และเป็นปัญหาระดับประเทศ ปัจจุบันประมาณว่า ร้อยละ ๑๐-๑๕ ของเด็กนักเรียนเสพติดเกมหรืออินเทอร์เนต ปัญหานี้อยู่ในขั้นวิกฤติ ทวีความรุนแรงมาโดยตลอด และมีแนวโน้มที่จะเพิ่มขึ้นอีก. การกำหนดหลักเกณฑ์การวินิจฉัยความผิดปรกติทางจิต (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) โดยสมาคมจิตแพทย์อเมริกัน ปรับปรุงครั้งที่ ๕ ที่จะเริ่มใช้ใน พ.ศ. ๒๕๕๖ มีแนวโน้มว่าจะกำหนดการวินิจฉัยภาวะติดเกมและอินเทอร์เน็ตให้เป็นความเจ็บป่วยด้วย “โรคเสพติดเกม” และ “โรคเสพติดอินเทอร์เนต”๓ กำหนดการวินิจฉัยผู้เสพติดไว้ ๔ ลักษณะ คือ ๑)ผู้ที่มีความรู้สึกเพลิดเพลินใจในเวลาที่ได้เล่นเกมหรืออินเทอร์เน็ต โดยใช้เวลาหลายชั่วโมงต่อครั้ง และทำให้ขาดความกระตือรือร้นในการทำงานประจำอื่นๆ ๒) ผู้ที่ได้เล่นเกมหรืออินเทอร์เน็ตแล้วต้องเพิ่มการใช้ขึ้นเรื่อยๆ เช่น เพิ่มเวลา เพิ่มความซับซ้อนของเกม เพิ่มความสามารถของเครื่อง ๓)ผู้ที่ไม่สามารถควบคุมตนเองให้หยุดเล่นได้ หากเล่นไม่ได้หรือถูกห้ามจะรู้สึกหงุดหงิด กระวนกระวายหรือมีอาการทางกายจากความเครียด หรือโกรธ มีพฤติกรรมทำร้ายผู้ขัดขวางการเล่น และ ๔) ผู้ที่ได้รับผลกระทบต่อตนเองหลายด้านจากการเล่นเกมหรืออินเทอร์เน็ต เช่น ผลต่อสุขภาพ การแยกตัวออกจากครอบครัวและสังคม หรือ การมีปัญหาพฤติกรรมหลายอย่างตามมา เช่น โกหก ขโมย ก้าวร้าว หนีเรียน หนีออกจากบ้าน เป็นต้น
๗. ผลกระทบจากปัญหาการเสพติดเกมและการเสพติดอินเทอร์เนตต่อเด็กมีมากมาย เด็กที่ใช้สื่ออิเล็กทรอนิกส์หรือเทคโลยีสารสนเทศในรูปแบบต่างๆนานหลายชั่วโมงต่อวัน มีผลต่อร่างกาย จิตใจ และพัฒนาการ มีรายงานการตายในขณะเล่นเกมติดต่อกันหลายชั่วโมง เช่น ที่ประเทศเกาหลีได้รายงานคนตายในขณะล่นเกมในอินเทอร์เน็ตคาเฟ่ ๑๐ ราย๔ การเล่นเกมทำให้เกิดการบาดเจ็บของข้อต่อ เส้นเอ็นที่บริเวณมือ ข้อมือ ไหล่ ต้นคอ ส่งผลให้เกิดอาการปวดข้อ ปวดเกร็งกล้ามเนื้อ อาการบาดเจ็บเรื้อรังยังอาจก่อให้เกิดพยาธิสภาพที่รุนแรงขึ้นเช่น โรคนิ้วติด และอาจมีผลต่อกล้ามเนื้อตา ทำให้มีอาการสายตาพร่ามัวและปวดศีรษะได้. นอกจากนั้นยังส่งผลเชิงลบทางอ้อมอีกหลายประเด็น ได้แก่ ๑) การขาดโอกาสการออกกำลังกาย เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคอ้วน ความดันโลหิตสูง เบาหวาน โรคหัวใจ ฯลฯ ๒) การขาดโอกาสการเรียนรู้กิจกรรมอื่น ทำให้เบื่อหน่ายการเรียนจนเกิดโรคไม่อยากไปโรงเรียน เกิดความล้มเหลวทางการศึกษา ๓) การขาดโอกาสการพัฒนาบุคลิกภาพและสังคมเนื่องจากอยู่ในโลกส่วนตัว เล่นคนเดียว สื่อสารกับคนอื่นโดยไม่เห็นหน้า ทำให้มีบุคลิกภาพแยกตัว ๔) การใช้เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการสื่อสารกับคนไม่รู้จัก อาจนำไปสู่การล่อลวงทำให้ถูกทำร้ายทางร่างกาย หรือทางเพศ
๘. ในสหรัฐอเมริกา สมาคมกุมารแพทย์๕ รายงานผลการสำรวจใน พ.ศ. ๒๕๕๓ ว่าเด็กใช้เวลาเฉลี่ยถึง ๗ ชม. ต่อวันในการใช้สื่ออิเลคทรอนิก ซึ่งมากกว่ากิจกรรมอื่นๆที่เด็กทำ มีการวิจัยที่พบว่าการใช้สื่ออิเลคทรอนิกเป็นเวลานานมีความสัมพันธ์ของกับปัญหาในการเรียน สมาธิสั้น การกินอาหาร การนอน และโรคอ้วน สื่ออิเลคทรอนิกที่เด็กอเมริกันนิยมมากคืออินเทอร์เนตและโทรศัพท์มือถือ เนื้อหาในสื่อที่บ่งบอกความรุนแรง การร่วมเพศ และการใช้ยาเสพติด เช่น เหล้า บุหรี่ ก่อปัญหาทางพฤติกรรมทั้งในระยะสั้นและยาวได้ การศึกษาวิจัยกว่า ๒,๐๐๐ เรื่องแสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างพฤติกรรมก้าวร้าวของเด็กกับการใช้สื่อที่มีเนื้อหาความรุนแรง๖,๗ และ เนื้อหาที่ส่งเสริมการแสดงออกทางเพศที่ไม่ถูกต้อง มีความสัมพันธ์กับพฤติกรรมการมีเพศสัมพันธ์ก่อนวัย๘,๙ สมาคมกุมารแพทย์อเมริกันได้รณรงค์ให้ผู้ปกครองเคร่งครัดในการตรวจสอบการเข้าถึงสื่ออิเลคทรอนิกของเด็ก โดยแนะนำว่า ๑)เด็กอายุน้อยกว่า ๒ ปีไม่ควรเข้าถึงสื่ออิเลคทรอนิกเลย ๒) เด็กอายุมากกว่า ๒ ปีควรใช้เวลากับสื่อผ่านหน้าจอทุกชนิด ไม่เกิน ๒ ชม./วัน ๓)ควรจัดสิ่งแวดล้อมในบ้านให้มีเขตปลอดหน้าจอ โดยเฉพาะบริเวณห้องนอน และบริเวณโต๊ะอาหาร ๔)ผู้ปกครองควรคัดกรองเลือกสื่อที่มีเนื้อหาเหมาะสม และควรส่งเสริมกิจกรรมอื่น เช่น การเล่นกลางแจ้ง การใช้สื่อกระดาษ เช่น หนังสือนิทาน นิยาย การเล่นรูปแบบอื่นๆ ที่สร้างจินตนาการให้กับเด็ก
๙. ในพ.ศ. ๒๕๕๕ นี้ รัฐบาลได้ส่งเสริมการเข้าถึงไอทีในเด็ก ตามนโยบายการแจกแท็ตเล็ตแก่นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ ๑ ประมาณ ๘๐๐,๐๐๐ คน การเพิ่มเครื่องมือให้เด็กปฐมวัยสามารถใช้งานระบบไอทีได้ตั้งแต่อายุยังน้อยนี้ อาจจะมีผลดีต่อการเรียนรู้บางด้าน แต่ขณะเดียวกันก็มีความเสี่ยงอย่างมากต่อผลลบดังกล่าวข้างต้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากไม่ให้ความสำคัญในการจัดการสร้างภูมิต้านทานให้กับเด็กเหล่านี้อย่างเหมาะสม
๑๐. สาเหตุ การป้องกัน และการรักษาเด็กติดเกม เป็นเรื่องที่ต้องมีการจัดการและเผยแพร่ความรู้เพื่อนำไปสู่การปฏิบัติ ผู้ปกครอง และประชาชนที่มีหน้าที่ดูแลเด็ก เช่น ครู พี่เลี้ยงสถานพัฒนาเด็กปฐมวัย ส่วนใหญ่ยังไม่ตระหนักถึงภัยที่ซ่อนเร้นอยู่ในการเล่นเกมและการใช้อินเทอร์เนต จากการสำรวจพบว่าผู้ปกครองส่วนใหญ่ที่ยินดีให้เด็กไปอยู่ที่ร้านเกม มักเป็นผู้มีภารกิจที่ต้องทำงาน ไม่สามารถหาเวลาดูแลเด็กที่มีอายุมากว่า ๔-๕ ปีได้ จึงมักนำไปไว้ในร้านเกม เพราะคิดว่าปลอดภัยกว่าปล่อยให้เด็กไปวิ่งเล่นข้างนอก