หลายคนอาจจะยังไม่ลืมวาทกรรมร้อนแรงดุดัน “มึงสร้างกูเผา..!” ที่โด่งดังและปลุกเร้าชาวบ้านคนเล็กคนน้อย คนรากหญ้าให้ฮึกเฮิมตื่นตัวไปทั่วแผ่นดิน เรื่องราวเมื่อ 10 ปีก่อน ภาพการเดินขบวนรณรงค์ด้วยเสื้อและธงแดงยาวเหยียดไปหลายกิโลเมตร มีทั้งคนแก่คนเฒ่าคนหนุ่มสาวลูกเด็กเล็กแดง ทุกครั้งทุกคนจะออกมาหากมีการชุมนุมใหญ่ จนเกิดเหตุสลายการชุมนุมอย่างรุนแรง ชาวบ้านหลายคนถูกจับถูกำดำเนินคดี แต่ก็ทุกคนก็หยัดยันเรื่อยมา แม้ว่าถึงที่สุด “ต้องพ่ายแพ้” เมื่อรัฐทำทุกวิถีทาง โดยเฉพาะนำกำลังตำรวจตระเวณชายแดนหลายกองร้อยมาตรึงเพื่อเริ่มโครงการ น้ำตาลูกชาวบ้านที่ขอแค่มิสิทธิ์ดำรงวิถีชีวิตอย่างสงบเรียบง่ายตามหลักคำสอนศาสนาอิสลาม น้ำตาที่กลั่นมาจากจิตใจของพี่น้องมุสลิมที่รักถิ่นรักวิถีแห่งอำเภอจะนะ จ.สงขลา ภาพในวันนั้นยังอยู่ในความทรงจำคนไทย ที่รักความเป็นธรรม ไม่ใช่น้อย…
หลังจากโครงการท่อก๊าซไทย-มาเลย์ ผุดขึ้น และดำเนินงานมากว่าครึ่งทศวรรษ ก็เริ่มเห็นผลพวงพิษภัย ในน้ำ ในอากาศมากขึ้น คนแปลกหน้า เหล้า สิ่งเสพติดและความเลวร้ายอื่นๆ ล้วนนำความแตกแยก ความไม่ปกติสุขเข้ามาในชุมชน ที่ค่อยๆ สูญเสียทิศทางแห่งวิถีไป แม้แต่คำสัญญาที่ ปตท. รวมถึงรัฐซึ่งรับปากว่าจะให้ จะสร้าง และจะดูแล ปกป้องวิถีชีวิต ก็ไม่มีอย่างที่กล่าวอ้างไว้ ทั้งหมดกำลังกลายเป็นความเจ็บปวดที่ไม่มีวันจบสิ้นของชาวจะนะ ที่ยังรวมกลุ่มเรียนรู้ ติดตามและเคลื่อนไหวไม่หยุดนิ่ง
นายบรรจง นะแส นายกสมาคมรักษ์ทะเลไทย หนึ่งในแกนนำที่ร่วมต่อสู้เพื่ปกป้องทรัพยากรของท้องถิ่นได้กล่าวถึงบทรียนของชาวบ้าน อ.จะนะ ตลอดระยะเวลา 10 กว่าปีที่ผ่านมาว่า มีมากมาย ซึ่งทำให้ตนและสังคมไทยเข้าใจบทบาทของรัฐ กระบวนการยุติธรรม และความจริงใจของ ปตท.

“ การลุกขึ้นมาต่อสู้ของพี่น้องในกรณีการก่อสร้างโรงแยกก๊าซและท่อส่งก๊าซไทยมาเลย์ใช่ไหมครับ ถ้าเป็นเรื่องนั้นก็มีหลายเรื่องหลายประเด็นนะ เพราะเป็นการต่อสู้กับโครงการที่มีเรื่องราวที่ค่อนข้างซับซ้อน ทั้งที่เกี่ยวข้องกับสองประเทศและมีผลประโยชน์มหาศาล เข้ามาเกี่ยวข้องทั้งกับข้อมูลที่มีหลากหลายมิติทั้งในเรื่องเขตแดนในทะเล ความเป็นมาที่มัวๆ ของโครงการ เรื่องผลประโยชน์ที่ทับซ้อนของนักการเมือง ทั้งในระดับพื้นที่(กว้านซื้อที่/รับเหมา)และในระดับชาติ เรื่องความเชื่อในเป้าหมายและทิศทางของการพัฒนาและสุดท้ายที่กระทบจนพี่น้องในพื้นที่ต้องลุกขึ้นมาต่อสู้แม้วันนี้ก็ยังไม่ยอมจำนน นั่นก็คือความขัดแย้งในเรื่องของความเชื่อในหลักศาสนาอิสลามของพี่น้องมุสลิม ที่โครงการฯ นี้ได้เข้าไปละเมิดเขาอย่างเต็มๆ โดยเฉพาะกรณีที่ดิน “วะกั๊ฟ” (ที่ดินที่มีผู้อุทิศให้สาธารณะตามหลักการศาสนาอิสลามที่ตามหลักศาสนาบอกว่าไม่สามารถซื้อขายแลกเปลี่ยนได้)ซึ่งทางโครงการฯ ได้ยึดของเขาไปเป็นของตัวเอง การต่อสู้เพื่อหลักการศาสนาพี่น้องมุสลิมเรียกว่า “วายิบ” คือเป็นหน้าที่ ใครที่รู้แล้วไม่สู้ถือว่าไม่ปฏิบัติตามหลักคำสอนของศาสนา

ส่วนที่ถามว่าเกิดอะไรขึ้นในส่วนของพี่น้องในพื้นที่ตลอด 10 ปีที่ผ่านมา ผมว่า ผลพวงจากการต่อสู้ที่เห็นชัดๆ ก็คือความแตกแยก ความขัดแย้ง การแบ่งฝักแบ่งฝ่ายกันของผู้คนในชุมชน ผู้นำ ที่เป็นคู่ขัดแย้งกับเจ้าหน้าที่ของรัฐก็ต้องตกเป็นจำเลย ต้องขึ้นโรงขึ้นศาล ถึงวันนี้ 10 ปีเข้าไปแล้วพี่น้องก็ต้องวนเวียนขึ้นศาลยังไม่จบ

ในอีกด้านส่วนเจ้าหน้าที่ของรัฐที่เข้ามาในช่วงของการลุกขึ้นมาสู้ของพี่น้องที่จะนะ โดยเฉพาะการเข้าสลายการชุมนุมเรียกร้องของพี่น้องที่หน้าโรงแรมเจบีหาดใหญ่ ในวันที่ 20 ธันวาคม 2545 ในสมัยที่อดีตนายกรัฐมนตรี พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร ก็ตกเป็นจำเลยในคดี ทำให้คนระดับอดีต ผบ.ตร. (พล.ต.อ.ศันต์ ศรุตานนนท์)อดีต ผบก.ก.(พล.ต.อ.สัณฐาน ชยานนท์) และนายตำรวจชั้นผู้ใหญ่อีก 7-8 คน ก็ต้องมาขึ้นศาลในฐานะจำเลย น่าจะเป็นคดีแรกของประเทศนี้มั้ง ที่สามารถนำเอาคนระดับนั้นมาเป็นจำเลยในศาลได้

ในส่วนของโรงแยกก๊าซฯ ก็ดำเนินไปจนสำเร็จ หลังจากทางรัฐมีการนำกองกำลัง ต.ช.ด.เข้าไปตรึงอยู่ในพื้นที่หลายกองร้อยในช่วงของการก่อสร้าง ตอนนี้ทางโรงแยกก๊าซฯ ก็เปิดดำเนินการมาแล้ว 6-7 ปีได้แล้วมั้งครับ สิ่งที่เกิดขึ้นในส่วนของผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมก็ตามมา ไม่ว่าเรื่อง แหล่งน้ำของชุมชนที่เป็นแหล่งอาหาร ก็ถูกรุกรานถูกแย่งเอาไปหมด ปัญหาเรื่องเสียงเรื่องกลิ่นก็ตามมา คนที่อยู่รอบๆโรงแยกก็เริ่มอยู่ไม่ปกติสุข คนที่มีอาชีพเลี้ยงไก่ไข่ก็ต้องเลิกอาชีพไปเพราะเสียงจากโรงแยกฯ ไม่นับถึงเรื่องปัญหาทางสังคมที่ชุมชนมุสลิมกังวลกันก็เกิดขึ้นไม่ว่าแรงงานอพยพที่เข้ามาจำนวนมาก แหล่งอบายมุขขายเหล้าขายเบียร์ก็เกิดขึ้นในชุมชน ผมว่าสิ่งเหล่านี้คือความเจ็บลึกๆของผู้นำ ที่เขาไม่สามารถปกป้องชุมชนเขาไว้ได้จากโครงการฯนี้ ครับ” นายบรรจงกล่าว และย้ำถึงเหตุการณ์และผลการต่อสู้ แม้ในที่สุดชาวบ้านจะแพ้ โครงการเกิดขึ้น และ ปตท.ก็ได้สัญญากับชาวบ้านหลายเรื่องเกี่ยวกับข้อวิตก แต่ตลอดหลายที่ผ่านมาก็ไม่ได้ทำตามสัญญา
“ ใช่ ครับ ชาวบ้านไม่สามารถทานพลังของอำนาจรัฐในยุคนั้นได้ ที่จริงผมมองว่าการต่อสู้กับโครงการฯนี้เป็นความพ่ายแพ้และเป็นความอ่อนแอของพลังทางสังคมไทยโดยรวมด้วยซ้ำ เพราะการลุกขึ้นมาเพื่อเรียกร้อง เพื่อทำให้โครงการนี้โปร่งใสและเป็นผลประโยชน์ที่แท้จริงของชาติในครั้งนั้นเป็นไปไม่ได้ ทั้งๆ ที่มีทั้งนักวิชาการกว่า 1,300 คนทั่วประเทศ เข้าชื่อกันคัดค้านบอกให้รัฐบาลหยุดเดินหน้าและทบทวน ยังไม่รวมถึงกลไกอื่นที่มีอยู่ไม่ว่ากรรมาธิการต่างๆ ทั้งของวุฒิสภา สภาผู้แทนราษฎร คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ฯลฯ แต่รัฐบาลก็หาฟังไม่ สั่งเดินหน้าในขณะที่พี่น้องในพื้นที่เป็นด่านหน้า แล้วก็ถูกบดขยี้ ทั้งทุบตี จับกุม คุมขัง และถูกดำเนินคดีความต่างๆ มากมายหลายคดี ถึงวันนี้ก็คงได้พิสูจน์ให้เห็นแล้วว่าที่นักวิชาการออกมาเรียกร้องและชาวบ้านในพื้นที่ออกมาคัดค้านนั้น เป็นความจริงในแทบทุกเรื่อง โดยเฉพาะในเรื่องผลประโยชน์ของโครงการฯที่มาเลย์เซียรับผลประโยชน์ไปเต็มๆ ในขณะที่ทิ้งความขัดแย้งและความวิบัติจากผลกระทบจากโครงการฯไว้ให้กับประเทศไทย
ในส่วนของคำมั่นสัญญา ปตท.มีคำสัญญามากมายไว้กับชุมชน ไม่ว่าการสนับสนุนกิจกรรมต่างๆของชุมชน การจ่ายภาษีให้กับพื้นที่ เปิดโอกาสให้คนในพื้นที่มีงานทำ ราคาก๊าซจะถูก สิ่งแวดล้อมต่างๆจะไม่ได้รับผลกระทบ ไม่ว่าบนบกหรือในทะเล เอาแค่เรื่องภาษีถึงวันนี้ อบต.หลายแห่งต้องเดินขบวนทวงสัญญา ต้องต่อรองต้องขู่กัน ปตท.ถึงจะยอมจ่าย ในเรื่องความปลอดภัย ปตท.บอกกับชาวบ้านว่าไม่มีปัญหา ชาว ปตท.จะมาขออยู่ด้วยในชุมชน แต่วันนี้ถามว่ามีผู้บริหารสักคนไหมที่มาปลูกบ้านอยู่ในบริเวณโรงแยกก๊าซฯตามที่เคยพูดไว้กับชาวบ้าน เวลาเกิดเหตุการณ์แก๊ซรั่ว แนวท่อที่ฝังมีปัญหา คนของ ปตท.ส่วนใหญ่อยู่นอกพื้นที่ตลอด เพราะฉะนั้นสิ่งที่ชาวบ้านกังวลมาตลอดก็เกิดขึ้นแทบทุกเรื่อง ไม่ว่าผลกระทบต่ออาชีพประมงในทะเลของพวกเขา ผลกระทบต่อแหล่งน้ำจืดบนบกที่เป็นแหล่งปลาน้ำจืด ทุ่งหญ้าที่พวกเขาเคยใช้เลี้ยงสัตว์ก็หายไป การจ้างงานในโรงแยกฯ ก็หาเป็นไปตามที่บอกไว้กับชาวบ้าน สิ่งที่เขากังวลในเรื่องผลกระทบทางสังคมโดยเฉพาะความเป็นชุมชนมุสลิมที่มีข้อห้ามในเรื่องอบายมุขหลายๆอย่าง ในวันนี้ทางโครงการฯมีส่วนดึง ลาก อบายมุขนานาชนิดเข้ามาสู่ชุมชนของเขา” นายบรรจง กล่าว พร้อมทั้งมองว่า ถึงโครงการจะเริ่ม แต่ชาวบ้านก็ยังยืนยันยืนหยัด ทำกิจกรรมเพื่อสร้างพลังสร้างความหวังสร้างสิทธิที่ยังพอมีเหลือและต้องใช้เคลื่อนไหวต่อปื โดยเฉพาะเกี่ยวกับที่ดินวะกั๊ฟ
“ชาวบ้านยังเคลื่อนไหวอยู่ตลอด 10 ปีที่ผ่านมา นอกจากไปต่อสู้คดีความกันในศาลแล้ว ทุกเสาร์อาทิตย์ก็มีกลุ่มศึกษาที่ “ลานหอยเสียบ” มีการจัดกิจกรรมพัฒนาให้การศึกษากัน ทั้งในเรื่องศาสนาและการเมือง คล้ายๆ โรงเรียนของชุมชน มีวิทยากรแวะเวียนมาเยี่ยมเยียนแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันอยู่ตลอด เพียงแต่ในระยะหลังพื้นที่อำเภอจะนะถูกประกาศให้อยู่ภายใต้กฎอัยการศึก ที่เชื่อมโยงกับปัญหาความรุนแรงในพื้นที่ 3 จังหวัด ซึ่งในพื้นที่จังหวัดสงขลาติดเข้าไป 4 อำเภอคือจะนะ นาทวี สะบ้าย้อยและเทพา ทำให้การจัดกิจกรรมในพื้นที่ต้องระมัดระวังมากขึ้น แต่ในด้านอาชีพเช่น การทำออมทรัพย์ ทำปุ๋ยชีวภาพ ผลิตสบู่ น้ำยาล้างจานฯลฯ ก็ยังเป็นกิจกรรมที่พี่น้องทำกันต่อเนื่อง เพราะเป็นกิจกรรมที่มีส่วนในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของพวกเขา
ถ้าจะถามว่าเขามีจุดมุ่งหมายอะไร ถ้าจะให้ผมมองก็เดาเอาว่าส่วนหนึ่งที่สำคัญ คือความเชื่อที่ยึดโยงอยู่กับหลักศาสนาอิสลาม ที่ทางโครงการฯไปละเมิดเขาอย่างรุนแรง โดยเฉพาะในกรณีที่เกี่ยวข้องกับที่ดิน “วะกั๊ฟ” ซึ่งทางรัฐไทยไม่มีความเข้าใจหรือเข้าใจแต่ไม่ให้เกียรติไม่เคารพในความคิดความเชื่อของพวกเขา ซึ่งก็มีอีกหลายๆ กรณีที่มีส่วนทำให้เกิดความรุนแรงขึ้นในพื้นที่ 3 จังหวัดที่ยังดำรงอยู่ในวันนี้

อีกเป้าหมายหนึ่งผมคิดว่าเขาต้องการสิ่งที่เขาสูญเสียไปกลับคืนมา ปตท.เคยบอกว่าการดำเนินโครงการฯจะไม่กระทบต่ออาชีพและวิถีชีวิตของเขา แต่เอาเข้าจริงๆเขาได้รับผลกระทบแทบทุกด้าน เขาต้องการแหล่งน้ำจืดของเขากลับมา เขาต้องการความสงบสุขที่เขามีมาแต่เดิม เขาต้องการความรักความสามัคคีที่เขาเคยสืบทอดเชื่อมโยงยึดโยงกันด้วยมิติของศาสนาคือความเป็นพี่น้องมุสลิม ซึ่งทางโครงการฯมีส่วนอย่างมากในการทำร้ายทำลายความดีงามต่างๆที่เขามีให้หายไป

ตอนนี้ผลจากการสร้างโรงแยกก๊าซก็นำไปสู่การสร้างโรงไฟฟ้าขึ้นมาอีก คลองนาทับที่เคยเลี้ยงชุมชนมาเป็นร้อยๆปีในการประกอบอาชีพประมงก็เริ่มได้รับผลกระทบ การนำน้ำไปทำระบบหล่อเย็นในโรงไฟฟ้า ทำให้พันธุ์สัตว์น้ำในคลองหายไปอย่างรวดเร็ว ในขณะที่การไฟฟ้าฝ่ายผลิตมีแผนที่จะสร้างโรงไฟฟ้าโรงที่สองขึ้นมาอีก การชุมนุมเรียกร้องให้แก้ไขปัญหาคลองนาทับจึงตามมา การไฟฟ้าไม่สนใจข้อเรียกร้องของชุมชน การชุมนุมปิดถนนปิดทางเข้าโรงไฟฟ้าสามสี่ครั้งเมื่อปลายปีที่แล้วจึงเกิดขึ้น นี่ก็เป็นปัญหาที่ต่อเนื่องกันจากการสร้างโรงแยกก๊าซฯที่ผ่านมา
ทำให้ ผมมองว่า 10 ปีของการลุกขึ้นสู้กับโครงการขนาดใหญ่ของรัฐของชุมชนเล็กๆที่จะนะ มีแง่มุมที่น่าศึกษาเรียนรู้หลายเรื่องเช่น ผมมองว่าคนไทยไม่ได้เป็นชนชาติที่รักชาติจริงๆ ชาติเป็นแค่นามธรรมที่กลวงๆ แต่ความรู้สึกเป็นชุมชนเป็นท้องถิ่นเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงและมีชีวิตมีจิตวิญญาณของมันจริง และคนไทยสังคมไทยก็ไม่แยแสต่อผลประโยชน์ของชาติ แต่อาจจะแคร์ต่อผลประโยชน์ของพื้นที่และท้องถิ่น โครงการโรงแยกก๊าซและท่อส่งก๊าซไทยมาเลย์ ถ้าเอาข้อมูลมากางและดูกันให้จะจะ ผมว่าสัปเหร่อหรือคนไม่เรียนหนังสือก็เข้าใจ และก็จะสรุปตรงกันว่าไม่ควรเร่งดำเนินโครงการนี้เด็ดขาด เพราะมันฉ้อฉลกัน แต่มันก็ทิ้งร่องรอยให้เราจับได้ไล่ทัน ไม่ว่าการกำหนดพื้นทับซ้อนในทะเลในสมัยพล.อ.เกรียงศักดิ์ ชมะนันท์ เป็นนายกรัฐมนตรีในปี 2521 หรือการมาออกพระราชบัญญัติองค์กรร่วมในสมัยพล.อ.ชาติชาย ชุณวัณ ในปี 2533 ที่เอาเพียง “บันทึกความเข้าใจร่วม” มาออกเป็นพระราชบัญญัติ มันทำให้ประเทศชาติเสียเปรียบและเสียหายชัดๆ แต่สังคมไทยก็ไม่เข้มแข็งพอ ไม่มีวุฒิภาวะพอที่จะยันมันเอาไว้ได้ และผมจึงสรุปหยาบๆว่าคนไทยไม่ได้รักชาติจริงๆหรอก


การลุกขึ้นมาสู้ของพี่น้องที่จะนะ ของพี่น้องที่ปากมูน ที่หินกรูด บ่อนอก กรณีเหมืองโปแตสที่อุดร นอกเหนือจากความพยายามรักษาท้องถิ่นของตัวเองแล้ว พวกเขายังสู้กับกลุ่มทุนกลุ่มผลประโยชน์ที่ไม่ได้มองประเทศชาติโดยรวมอยู่ในสายตา แต่สังคมไทยก็ปล่อยให้มีการต่อสู้อย่างโดดเดี่ยวและใจดำต่อความไม่ชอบธรรมที่เกิดขึ้น ถามว่าความเป็นชาติของพวกเราอยู่ตรงไหนในเมื่อไม่เดือดเนื้อร้อนใจต่อความไม่ถูกต้องที่เกิดขึ้นในเรือนร่างของตัวเอง ผมเลยรุ้สึกว่าจริงๆแล้วคนไทยไม่ได้มีความรู้สึกรักชาติที่แท้จริง แต่ความรู้สึกรักท้องถิ่น รักบ้านเกิด รักภูมิภาคของตัวเองจะเป้นของจริงและเข้มข้นมากกว่าความรักชาติ
จริงๆ แล้วขบวนการต่อสู้ที่ผ่านมานั้น ทำให้ชาวบ้านได้เรียนรู้กระบวนการยุติธรรมในหลายๆมิติ นะ พวกเราได้เห็นเจ้าหน้าที่ของรัฐโดยเฉพาะที่เป็นตำรวจและตกเป็นจำเลยในคดีอันเกิดจากความขัดแย้งนี้ พวกเขาไม่ได้ยี่หระกับกระบวนการยุติธรรมเท่าไหร่นัก ลึกๆก็เหมือนไม่แคร์และไม่เชื่อว่ากระบวนการยุติธรรม จะทำอะไรพวกเขาได้ เพราะพวกเขาเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐที่เสมือนมีเกราะคุ้มกันแน่นหนา รูปธรรมของปรากฏการณ์ไม่ว่าการที่อัยการซึ่งถูกส่งมาเป็นทนายให้กับตำรวจ มีขบวนการโยกโย้ลากกระบวนการให้ล่าช้าไปเรื่อยๆ อย่างเต็มความสามารถ ผมก็คิดว่ากว่าศาลจะได้ตัดสิน พวกจำเลยน่าจะแก่ตายกันไปหมดแล้ว(หัวเราะ) แต่ในอีกมิติ คดีความของความขัดแย้งนี้ ก็ถูกขยายผลออกไปในสังคมวงกว้างพอสมควร ก็ทำให้ผู้ใช้อำนาจรัฐมีความรอบคอบและระมัดระวังมากขึ้น ก็อาจจะเป็นผลดีกับพี่น้องในพื้นทีอื่นๆที่กำลังเผชิญหน้ากัน อาจจะถูกกระทำที่ไม่รุนแรงมากเท่านี้ก็ได้ ผมหวังไว้อย่างนั้นนะ” นายบรรจงกล่าวก่อนจะสรุปแต่เพียงสั้นๆ ว่า ประสบการณ์การต่อสู้ของแต่ละที่มีประโยชน์ต่อกันเสมอ ที่จะนะก็เช่นกัน
“ในส่วนของพี่น้องในพื้นที่อื่นๆ ที่กำลังเผชิญหน้ากับความขัดแย้ง ไม่ว่ากับตัวโครงการขนาดใหญ่ของพวกนายทุนหรือจากโครงการของรัฐ ผมคิดว่าประสบการณ์ในการใช้ตัวช่วย ที่พอจะมีไม่ว่าคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผู้ตรวจการแผ่นดินรัฐสภา ปปช. กรรมาธิการต่างๆ ฯลฯ ในขบวนการต่อสู้ในแต่ละขั้นตอนอยากให้มีการเรียกใช้ตัวช่วยนี้ไว้บ้าง แม้จะคาดหวังผลอะไรได้ไม่มากแต่พอถึงจุดๆ หนึ่งเช่นเกิดเป็นคดีความถึงศาล บทสรุปหรือข้อคิดเห็นจากส่วนต่างๆนี้ก็พอที่จะช่วยอธิบายสิ่งที่เกิดขึ้นจริงในบางมุม ที่พอจะทำให้ศาลท่านได้เห็นข้อเท็จจริงได้มากพอสมควร
โดยสรุปบทเรียนจากการต่อสู้ของภาคประชาชนที่เกิดขึ้นในสังคมไทย ที่เป็นเรื่องของคนเล็กคนน้อย ไม่ว่ากรณีเรื่องปากมูล กรณียายไฮ กรณีบ่อนอกหินกรูด ที่จะนะ กรณีโปแตส มาบตาพุด แม่เมาะ ฯลฯ ที่ยึดโยงอยู่กับบ้านเกิด กับฐานทรัพยากรในการทำมาหากิน แต่ละที่มีบทเรียนที่มากพอในระดับหนึ่ง หากการคิดจะลุกขึ้นสู้ของชุมชนนั้นๆ ได้จัดให้มีขบวนการในการศึกษาเรียนรู้บทเรียนจากวิธีการต่อสู้ ผลการต่อสู้ของแต่ละพื้นที่ให้จริงจังและเป็นระบบ ผมคิดว่าถึงวันนี้ชุมชนสามารถที่จะรับมือกับผู้รุกรานอย่างกรณีโครงการขนาดใหญ่ที่จะส่งผลกระทบรุนแรงมากๆ ได้ โจทย์มีอยู่เพียงว่าใครจะเป็นผู้เข้ามาสนับสนุนให้เกิดขบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ตรงนี้ให้กับพี่น้อง ในเมื่อพวกนายทุนเจ้าของโครงการใหญ่ๆ กับพวกใช้อำนาจรัฐส่วนใหญ่มันเป็นพวกเดียวกัน” นายบรรจงกล่าว